Molen De Swaen

Hoe het kan verkeren met molens is te ontdekken in de geschiedenis van deze dorpsmolen in Nieuw Beijerland. Reeds in 1595 stond er een korenmolen ter hoogte van de sluis, maar daar weten we niet veel meer van. In 1703 werd molen Windlust gebouwd die afbrandde en werd herbouwd in 1932. Eeuwenlang werd er graan gemalen door opeenvolgende molenaars tot 1958. Het mechanisch malen bleek van invloed op de molenbiotoop en de molen werd dan ook verkocht aan een makelaar die de molen liet opfrissen en de omgeving liet afrasteren. De molen zou als buitenverblijf gaan dienen voor de familie en werd aangesloten op de waterleiding, de elektriciteit en kreeg telefoonaansluiting binnen de muren. In 1963 kwam er een nieuwe eigenaar die een boot had en graag een vaste basis op de wal voor de zomervakantie en weekenden. Dat bracht opnieuw de nodige verbouwingen met zich mee. Op de buitenzijde werd de naam 'De Swaen' aangebracht.  Een deur van de drie deuren werd gesloten zodat een nis met boekenplanken kon worden gerealiseerd. Het buitenwerk kreeg in 1974 een grondige restauratie. De technische onderdelen van de molen werden als tuindecoratie gebruikt rond de molen. Inmiddels werd het een gastenverblijf voor huurders.

Er kwam een opklapbare
schrijftafel in en televisie. De eigenaar van de molen was mede verantwoordelijk voor het gebied om de molen t/m de kade langs de haven. Ook de nabij gelegen huizen en grond horen bij de molen.
Een nieuwe eigenaar trad aan in 1976. Deze familie verruilde een nieuwbouwwoning in de stad voor de landelijke molen. Als musicus en schilder geheel in lijn der verwachting. maar als liefhebber van wielrennen bleek de aanvraag voor de bouw van een schuurtje via Rijkswaterstraat, het Waterschap en Monumentenzorg geen doorgang te kunnen hebben. Wel mocht er verbetering aan ramen, deuren, badkamer en toilet worden aangebracht.
Eenmaal in het bezit van de huidige eigenaren per november 1987 werd besloten met de naastgelegen bewoners het hele gebied in stijl van de molen in te richten om de landschappelijke waarde te waarborgen. De molen werd gastenverblijf voor loges, maar niet nadat er eerst zowel binnen als buiten door een molenmaker grondig was gerestaureerd en een ingenieuze draaitrap naar de verdiepingen binnen was aangebracht. Oerhollandse gedichten werden op de witgepleisterde muren aangebracht. De bovenas en het bovenwiel van het binnenwerk van de molen zijn er nog zodat de molen nog kan malen. Sinds 1990 wordt incidenteel gemalen door vrijwilligers van de molenstichting. Aan de stand van de wieken is te zien dat de molen in de lange ruststand staat. De wieken staan in een hoek van 45 graden.

 Ook het achterliggende gors is nu eigendom, zodat een gebied van 5 ha naar eigen inzicht wordt beheerd en ingericht en regelmatig opengesteld wordt voor publiek. Oude segmenten werden teruggebracht, zoals een eiland in water als broedplek en vijver voor zwanen, een schaapskooi waar schapen in wintertijd veilig zijn, nog een gastenverblijf genaamd 'Hoge Huys', een met wilgentakken vormgegeven openluchttheater, diverse bruggetjes etc.
Sinds 1997 vindt het Bram Roza Festival 'Dichter bij de molen' hier plaats. Een week lang wordt het werk van kunstenaars naar een bepaald thema tentoongesteld en er worden gedichten voorgedragen. Bij het geheel worden schoolkinderen betrokken en de landschapsdichter van het jaar wordt gekozen.